Bilindiği gibi okul sitemi, Aydınlanma Çağı sonrası sanayi devrimi ve uluslaşma süreci ile tanımlanabilecek modern zamanların bir ürünüdür. Bu dönemde eğitim sisteminin en önemli iki işlevi; geleceğin iş gücünü yetiştirmek, çocukların sosyalleşmesini ve toplumun bir üyesi olmasını sağlamaktır. Bu açıdan değerlendirildiğinde coğrafya, tarih dersiyle birlikte diğer derslere göre daha özel bir yere sahiptir. Çünkü coğrafya öğrencilere içinde yaşadıkları yere dair bir bilinç geliştirip bu yerleri öğrenciler için anlamlı kılar ve onlarda bir vatandaşlık bilinci oluşturmaya çalışır. Böylesi bir bilinç onların toplum içindeki görev ve sorumluluklarının farkına varmalarına neden olacaktır.¹
Ülkemizde batılı eğitim sistemi yeni kullanılmaya başlanmasına rağmen coğrafya ve tarih dersleri eskiden beri verilen derslerdendir. Ülkemizde coğrafya öğretiminin temel amaçlarını 10 madde ile açıklayabiliriz.
- Yakın çevresinden başlayarak yurdumuzu ve dünyayı tanımak. Öğrencide vatan, millet ve insanlık sevgisini benimsetmek.
- Çeşitli coğrafi olaylarının yeryüzünde dağılışını, bunların sebep sonuç ilişkilerini ve canlılar üzerindeki etkilerini inceletmek.
- İnsanların birbiri ile ve coğrafi çevreleriyle karşılıklı ilişkilerini inceleterek ülkemizin ekonomik kalkınmasına fayda sağlamak.
- Yeryüzünün yaşama şartlarını, imkanlarını ve kaynaklarını tanıtmak. Ve bu kaynakları doğru bir şekilde kullanarak israfından kaçınmak
- Milletlerin refah ve mutluluklarının coğrafi çevreden yararlanmalarına ne kadar bağlı olduğunu ve ülkemizin işlenmemiş, geniş alanlara yayılan doğal kaynaklarının olduğunu belirtmek.
- Milletlerin karşılıklı olarak birbirlerine muhtaç olduğunu ve birbirleri ile iş birliğini iyi niyet çerçevesinde yapmaları gerektiğini kavratmak.
- Dünya milletleri arasındaki ekonomik bağları inceleyerek ülkemizin dünya ekonomisindeki yerini kavratmak
- Türkiye’nin ekonomik sosyal kalkınmasına yarayan yer altı ve yerüstü kaynaklarını, turistik zenginliklerini tanıtmak ve milli servetlerimizi koruma konusunda bilinçlendirmek.
- Çeşitli haritaları, resimleri, grafik ve diyagramları yorumlamayı, bunlardan faydalanmayı öğretmek.
- Öğrencileri yurdumuzun ve milletimizin sorunları ile uğraşan, bunlara çözümler arayan bireyler olarak yetiştirmek. ²
İnsanlar yaşayabilmek ve yaşam düzeylerini yükseltebilmek için çeşitli bilgilere ihtiyaç duyarlar. Bunlardan birisi de coğrafi bilgilerdir. Coğrafya derslerinde öğrendiğimiz bilgiler, bizlerin hayatını çeşitli yönlerden ilgilendirir ve bizlere çeşitli konularda yardımcı olur.
Bunlardan başlıcaları:
– Yer ve yön bulmada yarar sağlar. En basitinden bir adres aradığımızda bile coğrafi bilgiye ihtiyaç duyarız.
– Haritalardan yararlanmamızı sağlar.
– Yurt sevgisi kazandırır, vatandaşlık bağlarının güçlenmesini sağlar.
– Ülkemizi diğer ülkelerle karşılaştırmamızı sağlar. Ülkemizin diğer ülkelerden farkını görmemizi sağlayarak doğal zenginliklerimizi doğru yönde kullanmamızı hedefler.
– Kalkınma planları hazırlanmasında yardımcı olur. Ülkemizin eksik yönlerini ve ihtiyaçlarını saptayarak bu yönde çalışmalar yapmamızı sağlar.
– Savaş sırasında bilgilerden ve haritalardan faydalanılır. ³
Coğrafi bilgi sayesinde insan ve doğa arasındaki ilişkiyi görebiliriz. İnsanın doğayı ne derece ve nasıl kullandığının farkına varabiliriz. İnsan doğayı fark eder. Doğa sayesinde neler yapabileceğini görür. Kendisini doğaya karşı hazırlar. Doğadaki tehlikelere karşı önlemini alır. Örneğin coğrafi bilgi sayesinde tarımını yapar. Toprağın verimine göre ne yetiştirmesi gerektiğini, hangi ürünün tarımını yapması gerektiğini görür ve bu doğrultuda hareket eder.
Doğanın insana sunduğu zenginlikleri insan coğrafi bilgi eşliğinde fark eder. O zenginlikleri doğru bir şekilde öğrenmeyi coğrafi bilgi eşliğinde öğrenir.
Yolda yürürken üstüne basıp geçtiğimiz çimenlerin bile farkına varır. Onlara farklı bir bakış açısı ile bakmayı öğrenir. Coğrafya öğrenen bir insan çevresine, doğaya daha farklı bakar ve kendisine verdiği özeni aynı şekilde doğaya ve çevresine vermeye başlar.
Doğa bir ayna misalidir. İnsanoğlu doğaya nasıl davranırsa doğa da karşılığını aynı şekilde insana verir. İnsanoğlu elindeki coğrafi bilgileri yanlış yönde kullanırsa doğa intikamını er ya da geç alacaktır. Bir örnek verecek olursak; insanoğlu dere yataklarına ev yapar. Başta bir sorun yaşanmasa da zaman birçok sorunu beraberinde getirmektedir. Evlerin yıkılması veya sular altında kalması gibi.
İnsanların daha fazla alana ihtiyaç duymasından dolayı denizleri doldurması sonucunda doğal denge bozulur. Ancak doğa kendi düzenine göre hareket edeceği için er yada geç insanoğlu zararlı çıkacaktır. Bunlara deniz taşmalarını,tsunamileri örnek verebiliriz. Bunun için coğrafi bilgiyi doğru yönde kullanmak gerekmektedir.
Coğrafi bilgi insana verilen önemli bir hediyedir. Bu hediyeyi insanlığın yararına kullanmak çok önemlidir. Bize sunulan birçok güzellik vardır. Bu güzellikleri görmek için de birçok araç vardır. Bu araçlardan biriside coğrafyadır. Üstünde yaşadığımız taş küreyi, altımızda bulunan mağmayı, bir battaniye gibi bizi çevreleyen hava küreyi, gece hayranlıkla izlediğimiz Ay’ı ve yıldızları, ışığı sayesinde yaşam bulduğumuz güneşi kısaca sahip olduğumuz herşeyi coğrafya sayesinde öğrenir ve öğrenmiş olmanın zevkine varırız.
Ülkemizde Coğrafya biliminin önemi konusunda pek çalışma yapılmamasına rağmen, Batıda bu anlamda birçok araştırma yapılmıştır. Amerika da yapılan bu araştırmalardan birisinde coğrafya öğretiminin gerekliliği dört temel nedene bağlanmıştır. ⁴
- Varoluşsal neden
- Ahlaki neden
- Akılcı neden
- Kullanışlık nedeni
Amerikan ulusal coğrafya standartları, coğrafi olarak eğitilmiş bir insan ortaya çıkarmayı hedefler. Coğrafi olarak bilgilendirilmiş insanlar kendilerinin içinde bulundukları bir dünya içerisinde yaşadıklarını anlarlar. Bunların da ötesinde coğrafi çalışmalar farklı toplumsal durumlara mekansal bir bakış açısı getirir. ⁵
Ülkemizde coğrafyanın durumu için oluşan tüm sorunlar çok çeşitli nedenlere bağlı olmaktadır. Bu nedenlerin altında yatan en önemli kaynak coğrafyanın bilim olarak toplumda kabul görmemesidir. Ayrıca coğrafyanın okullarda gerektiği ölçüde anlaşılmaması ve önemsenmemesi de önemli sorunlardan biridir. ⁶
Coğrafya eğitim ve öğretiminin günümüz Türkiye’sinde gelmiş geçmiş olduğu durum tam olarak neyi niçin ve nasıl öğreteceğini bilmeyen öğretmenlerin neyi niçin nasıl öğreneceğini bilmeyen öğrencilere coğrafya öğretmeye çalışmasından ibarettir.
Coğrafya aslında bizim doğal ortamımız ve doğal ortamla insan arasındaki etkileşimdir. Coğrafya gerçeği bu iken coğrafya okullara sınıflara hapsedilmektedir. Ayrıca öğrencilere konuların ve olayların, olguların neden gerçekleştiği üzerinde hiç durulmamaktadır. Dolayısıyla coğrafi düşünce geri plana itilmektedir.
Yaşadığımız dünyayı daha iyi anlamamız için coğrafya bir anahtardır. İnsanların yerküre ve çevreyi tanımaları ve bizleri yaşadığımız dünyaya bağlayan unsurlarla insan hayatının ince detaylarını diğer bilimlerden daha çok coğrafya inceler. Buda bir bakıma problemlerin çözümünün coğrafya eğitimini almış insanlardan geçer.
Coğrafyanın esas görevlerinden biri, dünya ile ilgili bilgi ve gerçekleri araştırıp insanlara sunmaktır. Ayrıca öğrencileri yerleşmeler arasındaki ilişkiler, göçler ve bölge kavramlarıyla tanıştırmak çevreye karşı olan tutumları incelemek coğrafya dersinin başlıca görevlerindendir.
Öteden beri, bir mekan ve yeryüzü bilimi olarak kabul gören coğrafya, temelde insanların yaşadıkları mekanı merak edip öğrenmek istemeleri ile ortaya çıkmıştır. Daha sonraki dönemlerde yeryüzü üzerinde bilinmeyen alan kalmayınca, bu defa da yaşanılan mekânı daha iyi tanıyarak mekan sevgisini aşılamak coğrafyanın en önemli görevi olmuştur. Dolayısıyla coğrafya öğretiminin en önemli amaçlarından birinin yurt sevgisini aşılamak olmuştur. Gerçekten insanların tanımadığı bir ülkeyi, tanımadığı bir dünyayı sevmesi mümkün değildir. Böylece coğrafyanın görevlerinden, yurt sevgisini, dünya sevgisini aşılamak ve mekanın iyi yönetilip kalkındırmayı hedeflemesidir diyebiliriz. ⁷
Aslında coğrafya öğretmenin amaçları; niçin coğrafya öğreteceğiz? Sorusunun cevabını kapsar. Coğrafyanın konuları da amacımızı sorusunun da cevabını kapsar. Coğrafyanın konuları da amacımızı belirlemede etkili olmaktadır. Eğer coğrafi dengeler bozulursa ortaya farklı ve çeşitli sorunlar çıkar. Bu sorunlarının çözümü de yine coğrafyadır. ⁸
Özetleyecek olursak tüm bilimlerin temel hedefi insanlık ve dünya için doğruları bulmak ve insanlar için faydalar sağlamaktır. Aksi halde insan kendisine ve başkasına faydası olmayan bir işi neden yapsın? Dolayısıyla eskiden beri bilimlerin tamamı insanların duydukları ihtiyaçlar doğrultusunda ortaya çıkmış ve bu ihtiyaçlara cevap verdiği ölçüde varlıklarını sürdürebilmişlerdir. Şu halde ilkçağdan beri varlığını koruyabilen coğrafya gelecekte de var olabilmek için yeni şartlara bağlı olarak ortaya çıkan yeni ihtiyaçlara cevap verebilecek şekilde olmalı ve kendi kendini sürekli yenileyebilmektedir. Zaten herhangi bir bilim dinamik bir karakterde olmadığı sürece yeni ihtiyaçlara cevap vermesi de oldukça zordur.
Coğrafya yaşamı, doğayı, evreni öğrenmemiz için bir kilit görevi görmektedir. Biz bu kilidi kullanarak birçok soruna çözüm bulabiliriz. Peki bu kilidi doğru bir şekilde kullanmak nedir? Sorumuzun cevabını yine coğrafya vermektedir. Biz insanlar gerçekten coğrafi bilgiyi doğru yollardan kullanabilirsek doğanın meydana getirmiş olduğu sorunları çözmüş oluruz. Öğrencilere coğrafyanın sadece bir ders olmadığını aslında coğrafyanın bir yaşam tarzı, hayatın bir parçası olduğunu hatta coğrafyanın bir sanat olduğunu öğretmek gerek. Öğrencilerin coğrafyayı kitaplarda okuyup ezberleyerek değil de yaşayarak, gözlemleyerek öğrenmesini sağlamak gerek. Öğrenci coğrafyayı sevebilmeli. Bunun içinde bulunduğumuz küreyi bir tiyatro sahnesi gibi göstermek gerek öğrenciye. Oyunu yine öğrencinin oynadığı…
